Rexit. Voorlopig tenminste...

(05-12-2016)

Het had Veni, vidi, vici moeten worden, maar het werd Rexit. Sneller dan verwacht kondigde premier Matteo Renzi kort na de sluiting van de stembussen vannacht zijn vertrek aan. In een tien minuten durend indrukwekkend betoog dat wel een afscheid maar zeker geen vaarwel inhield. 

"Ik heb verloren. Ik stap dus op." Vooral dat "dus is op zijn zachtst gezegd uitzonderlijk in Italië. Politici die een nederlaag lijden blijven meestal gewoon zitten. Renzi legde in zijn (geschreven) toespraak fijntjes de vinger op de zere plek. "Ik ben anders," was zijn trotse conclusie. Hij doet zijn belofte gestand en vertrekt als premier. Het Nee-front mag gaan puinruimen.

De uitslag van het referendum over de grondwetswijziging liegt er niet om (zie de vorige vier blogs over de inhoud en context van deze hervormingspoging). Volgens de laatste cijfers van het ministerie van binnenlandse zaken was de opkomst 65,5%. Dat is ongekend hoog voor een referendum en lijkt meer op een opkomst zoals bij parlementsverkiezingen. De Italianen zijn dus massaal gaan stemmen, ondanks het feit dat er geen quorum vereist was en ondanks het algemeen heersende idee dat veel mensen hun buik zo vol hebben van de politiek dat ze gewoon thuis zouden blijven.

Dat bleek dus onzin. Volgens een wrange interpretatie gaan de Italianen maar wat graag stemmen als ze een regering naar huis kunnen sturen. Een wat positievere verklaring kan zijn dat Renzi te weinig beloftes heeft waargemaakt en dat de grondwetswijziging niet overtuigend genoeg was. Waarschijnlijk was het van alles een beetje. Opvallend is dat veel jongeren Nee stemden en juist veel ouderen Ja. Maar die hebben dan ook 30 jaar moeten wachten op een mogelijk einde van het volmaakte tweekamerstelsel.

De vraag is natuurlijk: wat nu? Breekt nu de hel los? Natuurlijk niet. Italië maakt wel vaker een politieke crisis mee zonder dat alles in elkaar dondert. De beurzen konden de klap vanochtend redelijk goed aan, al is er wel bezorgdheid over het probleem van de wankelende banken (vooral Monte dei Paschi di Siena) dat Renzi voor zich uit had geschoven tot na het referendum. Daar zal de nieuwe regering meteen mee aan de slag moeten. 

Want die nieuwe regering komt er natuurlijk. En vermoedelijk al vrij snel. Vanmiddag biedt Renzi zijn ontslag aan en vervolgens doet president Mattarella een consultatierondje langs alle partijen. De regering Renzi is wel haar premier kwijt, maar niet haar meerderheid in het parlement. De kans is groot dat er een tussenregering komt met een voor de partijen aanvaardbare premier die op de winkel moet passen en een paar belangrijke zaken moet regelen voordat Italië weer naar de stembus mag.

1. de begroting voor 2017 moet nog door de Senaat worden goedgekeurd

2. de problemen met de banken moeten worden aangepakt

3. er moet een andere kieswet komen, omdat de huidige, door het parlement goedgekeurde nieuwe kieswet alleen voor de Kamer geldt (een absurd gegeven, uitgelegd in blog 4 over het referendum)

Bij het maken van die nieuwe kieswet zullen de traditionele partijen ongetwijfeld erg hun best gaan doen om een stelsel te verzinnen waarmee de Vijfsterrenbeweging van Grillo uit een eventuele regering gehouden wordt. Zo doet men dat meestal hier.

Er komen vervolgens verkiezingen. Ik vermoed in de herfst van 2017. Of, als men erg zijn best doet, in de late lente.

En Renzi? Die is met opgeheven hoofd vertrokken. Het is onduidelijk of hij ook het leiderschap van de Partito Democratico opgeeft. Een minderheid binnen die partij, onder wie enkele coryfeeën als oud-premier Massimo D'Alema en oud-partijleider Pierluigi Bersani, heeft Nee gestemd. Woensdagmiddag wordt er op het hoofdkantoor van de partij een bestuursvergadering gehouden waar harde klappen zullen vallen. Of in ieder geval harde woorden, want de vergadering kan via live streaming op internet bekeken worden.

Naar mijn idee houdt Renzi zich een tijdje koest om het Nee-kamp de rommel op te laten ruimen. Zoals hij zelf vannacht zei: "ze krijgen de lusten en de lasten van hun overwinning." Hijzelf kan, hoe vreemd het nu ook lijkt, toch met enige tevredenheid constateren dat een flink deel van de kiezers voor hem en zijn hervorming heeft gestemd. 5% van de 40% in totaal deden dat misschien met ingehouden walging. Maar zo'n 35% stemden uit overtuiging, in de wetenschap dat het een referendum pro- of contro-Renzi betrof. Het Nee-kamp is een allegaartje van politici en partijen, van Vijfsterrenbeweging tot Lega en Berlusconi

Die 35% is een politiek kapitaal waar Renzi nu niets aan heeft, maar dat hij in de toekomst kan gaan uitbuiten.

Vlak Renzi dus niet uit. Hij is 41 jaar en uitermate ambitieus. Op een toekomstig partijcongres kan hij zichzelf weer naar voren schuiven als kandidaat voor een nieuw premierschap, daarbij handig inspelend op de angst voor een Vijfsterrenregering. Zijn nederlaag kan op termijn een triomf worden en de winst van het Nee een soort Pyrrhus-overwinning.

Of het allemaal zo goed is voor het land is natuurlijk vers twee.