Het referendum over de grondwetswijziging van 4 december – deel 1 (Renzi)
(25-11-2016)
In november had Premier Matteo Renzi er 1000 dagen regeren opzitten. Of het er veel meer zullen worden, lijkt af te hangen van de uitslag van het referendum over de door zijn regering voorgestelde wijziging van een deel van de Italiaanse grondwet.
Toen Renzi in februari 2014 aantrad als premier beloofde hij de Italiaanse economie weer te laten groeien en lang uitgebleven belangrijke hervormingen door te voeren om het land beter regeerbaar en stabieler te maken. Hij voerde een versoepeling van het ontslagrecht door en maakte een einde aan de wildgroei van tijdelijke contracten door middel van de Jobs Act. Volgens het Italiaanse bureau voor statistiek ISTAT heeft dat 655.000 arbeidsplaatsen opgeleverd (met als kanttekening dat een deel van die arbeidsplaatsen eerst tijdelijke en nu vaste contracten betreffen en dus geen nieuwe banen zijn). Hij zorgde ervoor dat mensen met lage inkomens een maandelijkse bonus van 80 euro kregen. Het bezorgde zijn partij, de Partito Democratico, een klinkende overwinning bij de Europese Verkiezingen van mei 2014 (40,8%), waar de opkomst naar Italiaanse begrippen overigens aan de magere kant was (58,69%).
Het lukte hem een nieuwe kieswet te laten goedkeuren door het parlement, de zogeheten Italicum. Een noodzaak aangezien de oude kieswet, bijgenaamd Porcellum (Zwijnenstreek), door het Constitutioneel Hof ongrondwettelijk was verklaard. Pikant détail: het gehele huidige Italiaanse parlement is in 2013 gekozen met een ongrondwettelijke kieswet. Maar dit terzijde.
Opmerkelijk was zijn eerste toespraak als premier in de Senaat. Hij vertelde de heren en dames senatoren dat zij zichzelf weldra zouden opheffen. Als onderdeel van de grondwettelijke hervorming die zijn regering wilde doorvoeren. Italië heeft nu namelijk een volmaakt tweekamerstelsel, wat inhoudt dat Kamer van Afgevaardigden en Senaat identieke functies hebben en alle door de regering ingediende wetten moeten goedkeuren. In de praktijk betekent dat een langdurig heen en weer pingpongen van wetsvoorstellen die als hete aardappelen van Kamer naar Senaat springen. Want iedere keer wordt er wel iets aan de tekst verandert en dan moet het wetsvoorstel weer voor goedkeuring naar het andere deel van het parlement. Om die enorme vertraging te vermijden dienden regeringen daarom vaak wetsdecreten in of verbonden ze hun aanblijven aan een wetsvoorstel door middel van een vertrouwensstemming. Renzi zelf heeft al meer dan 50 (!) keer zijn toevlucht gezocht tot een vertrouwensstemming om een wet erdoor te krijgen.
De grondwetswijziging houdt o.a. in dat de Senaat een lichaam voor lokale overheden (regio’s en gemeentes) moet worden. Met 100 senatoren i.p.v. 315 en bestaande uit regionale bestuursleden, burgemeesters en enkele door de President benoemde senatoren-voor-het-leven. Die laatste vijf hebben uiteraard niets met die lokale overheden te maken, maar wat geeft dat.
Volgens de grondwet moet zo’n wijziging drie keer door beide onderdelen van het parlement worden goedgekeurd. Dat is Renzi gelukt, maar niet met een 2/3 meerderheid, zodat de Italiaanse kiezers nu door middel van een bevestigend referendum de definitieve goedkeuring moeten geven.
Op de golven van zijn populariteit verkondigde Renzi in januari dat hij zijn politieke toekomst zou verbinden aan de uitslag van dit referendum. Had hij dat maar nooit gedaan. Want ondertussen is zijn populariteit drastisch gedaald en is het referendum uitgegroeid tot een stem voor of tegen zijn regering. Zodat ook de partijen die eerst zijn hervorming in het parlement goedkeurden nu bloed ruiken en hem op 4 december ten val willen brengen.
De 50 miljoen Italiaanse stemgerechtigden zijn diep verdeeld. Het Nee lijkt de overhand te hebben, maar ongeveer een derde van de kiezers is er nog niet uit. En dan hebben we het nog niet over de opkomst, want vele Italianen lijken helemaal geen zin te hebben om te gaan stemmen. Er is overigens geen quorum vereist. Hoeveel Italianen ook gaan stemmen, er komt op 5 december een definitieve uitslag.
Maar hoe zit dat eigenlijk met die Italiaanse grondwet? Zie deel 2.
