De kleine revolutie van Ratzinger
(01-03-2013)
Gisteren is er geschiedenis geschreven. Benedictus XVI heeft met zijn aftreden een precedent geschapen voor het 2000 jaar oude instituut van de Rooms-Katholieke Kerk. Van nu af aan zal geen paus langer meer aan durven blijven dan tot zijn 85ste. De inmiddels emeritus paus heeft deze pensioensgerechtigde leeftijd voor altijd ingevoerd.
Maar, laten we even praktisch zijn, voordat de Kerk in de wereld iets voorstelde komen we in de Middeleeuwen terecht. De laatste paus die aftrad, in 1415, deed dat onder wel heel andere omstandigheden dan nu. Gregorius XII werd min of meer gedwongen, toen het Concilie van Konstanz bepaalde dat er echt maar één paus kon zijn. Daarvoor waren er namelijk een tijd lang drie tegelijk. Tot verwarring van de wereld van voor de reformatie.
Benedictus blijft emeritus paus. Hij blijft de aan pausen voorbehouden witte kleding dragen. Hij blijft zich laten aanspreken met Uwe Heiligheid. Vanochtend werd ons verteld dat hij goed geslapen had en waarschijnlijk een wandelingetje in de tuinen van het buitenverblijf van Castel Gandolfo zou gaan ondernemen. Sommige commentatoren noemden hem nog gewoon "the Pope", hoewel de website van het Vaticaan aangeeft dat er geen paus is. Het is sede vacante, compleet met fotoalbum van de vorige paus. Maar Benedictus is, in geest of in werkelijkheid, nog steeds erg aanwezig.
Zo langzamerhand is het duidelijk dat de misstanden in de Romeinse Curie de paus ertoe gebracht hebben, naast zijn snel verslechterende gezondheidstoestand, om uit het ambt te stappen. Maar op de valreep heeft hij nog snel wat interessante hervormingen doorgevoerd. Zo moeten straks alle kardinalen, één voor één, een gelofte van gehoorzaamheid afleggen aan de nieuwe paus. Van de formaliteit die het was, is deze gelofte nu een persoonlijk commitment geworden. Ook voor Benedictus, die gisteren tijdens het afscheid met de kardinalen zelf het goede voorbeeld gaf.
Want er is een krachtige bestuurder nodig. Een man die de machtspelletjes van de veelal Italiaanse prelaten van de Curie snapt en doorziet. Een paus die besturen kan. Iets dat de schuchtere Benedictus, meer een professor dan een manager, duidelijk niet kon.
Benedictus is eigenlijk een uitzondering. Eeuwen lang zijn de pausen vorsten geweest. Monarchen die met harde of zachte hand het apparaat van de Kerk bestuurden. Theoloog Joseph Ratzinger had daar geen kaas van gegeten. Maar als Benedictus begreep hij hoe hard een goed bestuur nodig is. Vandaar de voortdurende oproep tot eenheid, tot het niet meer najagen van wereldse glorie. En het besluit om terug te treden. Zodat iemand anders de rommel op kan gaan ruimen.
Benedictus heeft nog geen officiële bijnaam in de Italiaanse pers. Johannes XXIII is de "goede paus", Paulus VI de "gekwelde", Johannes Paulus II "de Grote". Misschien is "de Onmachtige" wel een aardige suggestie, zonder hem onrecht aan te willen doen. Als theoloog en leraar was deze paus een grootheid, maar als bestuurder bleek hij niet opgewassen tegen zijn taak.
